Maalesef hareketsiz kalan kol ve bacaklarda kas erimesi kaçınılmazdır. Kas erimelerine, hareketsizlik dışında eksik beslenme ve bazı kas hastalıkları da neden olabilir. Omurilik hastalıklarında olduğu gibi bazen hastalığın kendi bulgusu olarak da kas erimeleri oluşabilir.
Yatan ve hareketsiz hastada hareketsizliğe bağlı eklemlerde donmalar gelişebilir. Bunun nedeni hareketsizliğe bağlı eklem sıvısında azalma, eklem kapsülünde esneklik yitimi, eklemi kemiklerinde kireçlenmelerdir. Bu süreci tersine çevirmenin yolu eklemlerin bir fizyoterapist veya yardımcı/bakıcı tarafından pasif olarak esnetilmesidir. Bilinci açık hastada kaslar ve eklemler aktif olarak çalıştırılmalıdır. Aktif hareket ve pasif esnetme kas ve kemik erimesini engelleyecek, eklem açıklığının kaybı ve kireçlenme ile ilgili gidişi durduracaktır.
Yatan hastada ayaklar, bilekten aşağı ve dışa sarkar. Aynı şey bacaklarda kalçadan dışa doğru olmaktadır. Bu pozisyonlar, eklem açıklığında daralma ile donmaya ve hareket kaybına neden olmaktadır. Bu engellenebilir sorun için bacaklar uyluk düzeyinden dış tarafa konulan bir yastıkla desteklenmeli, bacakların kurbağa bacağı şeklinde yanlara açılması engellenmelidir. Ayaklara ise AFO denilen aletler takılmalı ve ayağın sarkması engellenmelidir.
Pıhtı (Emboli) Gelişmesi
Yatalak hastada görülebilecek diğer bir sorun hareketsiz kalmış kol ve bacak toplardamarında pıhtı gelişme tehlikesidir. Pıhtı hareketsizliğe, kol veya bacağın katlanmış bırakılmasına, felçli gevşek kaslara ve yer çekimine bağlı olarak oluşur. Oluşacak olan pıhtı damardan kopup hareketlendiğinde, pıhtının büyüklüğüne ve gittiği organlara bağlı olarak (beyin, kalp, akciğer vb) ana damarlarda tam veya kısmi tıkanmaya ve ani ölümlere neden olabilir. Bunu engellemenin en iyi yolu, bir yardımcının bacaklara yaptıracağı pasif hareketlerdir. Ayrıca, bacağı kalçadan yukarı kaldırıp ayaktan kalçaya doğru elle sıvama yapılarak damarlar boşaltıldıktan sonra diz üstüne kadar çıkan antiembolik çoraplar, elastik bandajlar takılabilir. Özellikle yaşlı hastalarda ilaveten aspirin, plavix, kumadin gibi kan sulandırıcı ilaçlar bu önlemlere eklenmelidir.
Sinir Zedelenmeleri
Yatalak hastalarda, yatış yerinin altına gelen bölgelerde sinir basıları oluşabilir. Buna en sık örnek dizin dış tarafında görülen sinirin ezilmesidir. Aynı şekilde kolda dirsek iç tarafında, elde bilek düzeyinde ve kasıkta yatış pozisyonuna bağlı olarak sinirler ezilebilir. Ezilmelerde ezilme derecesine bağlı olarak genellikle düzelme beklense de uzamış basılarda dönüşümsüz hasar oluşacaktır. Her ne kadar hasta felçli ise de özellikle geçici yatağa bağlılıklarda sinirlerde bası oluşması engellenmeli ilgili bölgeler yastıklarla desteklenerek sert yüzeylerle direkt teması engellenmelidir. Bir diğer bası sorunu da göz ile ilgili olandır. Özellikle yüzükoyun yatan hastalarda bir veya iki gözün basınç altında kalabilme olasılığı unutulmamalıdır. Bu durumda gözde içeri doğru itilme, göz içi basınç değişiklikleri ve görme sorunları, kornea zedelenmeleri görülebilmektedir.
Enfeksiyonlar
Ne yazık ki yatan hastada enfeksiyon ile sık karşılaşılır. Özellikle direnci düşük yaşlılarda uzayan sorunlara, hatta ölüme dahi neden olabilir. Hareketsizlik ve yatış pozisyonuna bağlı görülebilecek en sık enfeksiyon akciğer enfeksiyonlarıdır. Bilinci açık veya kısmen kapalı bir hastada besleme anında besinlerin boğaza kaçması ile veya yatmaya ve öksürük refleksi azalmasına bağlı balgam birikiminden kaynaklanır. Bu nedenle beslemeye, ağız bakımına gereken dikkat gösterilmelidir.
İdrar enfeksiyonları sonda uygulamaları, uzun süre sondalı kalma, idrarın tam boşaltılmaması, hijyene dikkat edilmemesi gibi nedenlerle oluşur. Sonda, eğer zorunlu değilse hiç kullanılmamalı, batın alt bölümünün elle sıkıştırılması ile yapılan mesane masajı ile idrar boşalması otomatik hale getirilmeye ve bez kullanmaya çalışılmalıdır. Sonda takılması zorunlu ise devamlı açık tutulmamalı ve 1-2 ayda bir değiştirilmelidir.
Cilt yaraları ve ayak parmakları arasında mantar olması enfeksiyona yol açabilir. Hastanın idrar, dışkı, ter gibi salgıları da cilt enfeksiyonu ve yatak yarası için ortam hazırlayacağından temizliğe, kuruluğa, havalandırmaya ve cildin yağlanmasına önem verilmeli, bereli cilde direkt ve çıplak elle temastan kaçınılmalıdır. Çıplak elle veya hijyenik olmayan temas, hastadan bakıcıya veya bakıcıdan hastaya doğru bulaşa neden olabilir. Bu nedenle bakım öncesi ve sonrası eller mutlaka sabunlu su ile yıkanmalı, durulanmalı ve tek kullanımlık havlularla kurulanmalı, tek kullanımlık eldivenler kullanılmalıdır.
Açık kalan gözde, kornea kuruması enfeksiyona hatta delinmeye (perforasyon) yol açabilir. Yukarıda tanımlanmış önlemlerle bu olasılıklar azaltılabilir. Ancak yine de enfeksiyon varsa, hekim yardımı alınarak enfekte bölgeden mikrop üretmek üzere örnek alınması ve üretilmiş mikroba karşı uygun antibiyotik verilmesi doğru olacaktır.
Psikiyatrik Destek
Aniden veya zamanla gelişen bir hastalık nedeni ile yatağa bağımlı hale gelen hastanın, durumu kabullenmesi zaman alır, psikolojik yardım gerekebilir. Örneğin geçirdiği inme sonucu bir tarafı felç olan ve konuşamayan ancak söylenenleri anlayabilen bilinci açık bir hastada, durumun kabullenilmesi aşamasında, negatif tavır görülebilir. Bir trafik kazası veya sığ suya atlama sonucu boynunda kırık ve bu seviye altında felç olmuş genç bir hastada da adaptasyon son derece zor ve dramatiktir.
Ruhsal rehabilitasyon ve destekleme; bir psikiyatr yardımı ile sadece konuşarak, ikna veya ilaçlarla değil hasta bazında değerlendirilerek yapılabilecek uygun yöntemlerle de sağlanabilir. Bu amaçla bilgisayarlar ile sanal ortamlar, 3D gözlükler, TV, kitap, müzik kullanılabilir. Bilgisayar örneği çok önem göstermektedir. ALS denilen bir hastalık nedeni ile kol ve bacaklarında hiçbir hareketi olmayan ünlü fizikçi Stephen Hawking’in ileri teknoloji ürünü, ağız-diş ve dil kontrolü ile hareketlendirilebilir motorlu bir sandalye ile halen hayatını, bağımsız hareketini ve üretkenliğini sürdürdüğü unutulmamalıdır. Fiziksel rehabilitasyon ve düzelmenin ruhsal tabloya olumlu katkısı tartışma götürmez. Tamamen (360 derece) dönen yataklar, robotların kullanıldığı rehabilitasyonlar, kalıcı hasarı tedavi etmeye yönelik kök hücre, gen tedavileri gibi yenilikler ümit vaat eder gelişmelerdir.
Düzelme beklentisi olmayan hastaya mevcut durumun anlatılması, hastanın dönüşümsüz hastalığı hakkında bilgilendirilmesi kararı hasta bazında ve hasta yakınları ile birlikte değerlendirilmelidir.
Bu yazıyı Sayın Dr. Murat S. Döşoğlu’nun yazısından derledim. Metnin tamamına buradan ulaşabilirsin.
Modern insan rekabet ettiği için değil paylaşmayı bildiği için bugüne kadar yeryüzünde hayatta kalmayı başardı. Beğen ve paylaş.
No Responses